تمیز شنیداری به بیان ساده یعنی اینکه کودک بتواند تفاوت¬های بین صداهایی که می شنود را درک کرده و شناسایی کند. این صداها شامل سطوح مختلفی از صداها می گردد؛ از جمله¬ی سطوح ابتدایی آن می توان به درک تفاوت صداهای محیطی از هم اشاره کرد. به عنوان مثال کودک بتواند صدای زنگ تلفن را از صدای زنگ در تشخیص دهد یا اینکه کودک بتواند تفاوت صدا را وقتی به میز چوبی و ظروف فلزی زده می شود را درک کند. تشخیص صداهای شبه گفتاری از هم، سطح پیچیده تری از تمیز شنیداری است همچون تشخیص صدای حیوانات از هم.
در سطوح پیچیده تر، شناسایی و درک تفاوت های صداهای گفتاری از هم قرار دارد، به عنوان مثال می توان به درک تفاوت صداهای سایشی همچون صدای «س» از صداهای انفجاری همچون صدای «ت» اشاره کرد.
تمیز شنیداری یکی از مهمترین رکن¬های کسب و تکامل کلام توسط کودکان است. اغلب کودکانی که تاخیر در کسب گفتار داشته یا فاقد کلام هستند در زمینه تمیز شنیداری مشکل دارند. لذا شاید بتوان ادعا کرد که کودک تا به سطوحی از تمیز شنیداری دست نیابد قادر به تکلم نخواهد بود.
لازم به ذکر است که تمیز شنیداری صفر و یکی نیست! بلکه شامل یک طیف می شود. به بیان دیگر اینطور نیست که بتوان گفت کودک یا تمیز شنیداری دارد یا آن را ندارد! بلکه میتوان گفت که کودک درصدی از تمیز شنیداری را دارد و درصدی را ندارد.
اختلال در تمیز شنیداری اختلالی ماندگار نیست بلکه با دریافت تمریناتی مستمر و منظم، قابلیت بهبود دارد.. نکته مهم در درمان این اختلال استمرار و نظم در انجام تمرینات ارائه شده است.
در ادامه راهکارهای ارتقای سطح تمیز شنیداری ارائه خواهد شد.
جهت ارتقای قدرت تمیز شنیداری در کودک به عنوان یکی از پیش نیازهای اصلی به کلام رسیدن، می-توانید از تمرینات زیر استفاده کنید:
1) ریختن قطعات ریز یا درشت متفاوت همچون چند عدد سکه، لوبیا، نخود، پاک کن و… در یک جعبه مقوایی و تکان دادن آن برای کودک. بدین صورت که یک بار چند عدد سکه بریزید و جعبه را تکان دهید، دفعه بعد چند عدد لوبیا و دفعات بعد هم به همین صورت ادامه دهید. به مرور، کودک به تفاوت صداها حساس شده و تفاوت ها را درک خواهد کرد.
2) ضربه روی اجسام مختلف: در این تمرین نیز کودک به مرور به تفاوت صداهای تولید شده حساس خواهد شد.
3) بازی صدای حیوانات: با عروسک حیوانات با کودک خود بازی کنید و در حین بازی، صدای حیوانات را برای او تولید کنید. در اینجا نیز به مرور کودک تفاوت صداها را درک خواهد کرد.
4) کودک را با ویژگی های آواهای گفتاری آشنا کنید؛ بدین صورت:
الف)کودک با شیوه تولید آواها آشنا گردد. شیوه تولید برخی آواها سایشی است چرا که با سایش هوا در برخورد دو اندام گفتاری در دهان ایجاد می شوند مثل آوای /س/ یا /ف/. دقت کنید که صداهای سایشی را می توانیم ادامه دهیم مثل سسسسسسسس. برخی از دیگر آواها انفجاری یا انسدادی هستند انفجاری مثل صدای /پ/ یا /ت/ و انسدادی مثل صدای /د/ و… .
نگران نباشید! قرار نیست شما این موارد را برای کودک خود توضیح دهید! تنها کافی است این صداها را جلوی صورت کودک، روی لپ¬های او یا روی دست و پاهای او تولید کنید تا کودک خروج هوا و سایش یا خروج انفجاری آن آوا را احساس کند! هیچ نیازی به توضیح نیست! ذهن کودک به تدریج آن را درک خواهد کرد.
ب) واکداری و بی واکی آواها: منظور از واکدار بودن، همان صدا دار بودن آوا می باشد. در واقع در آواهای صدادار حنجره دچار لرزش می شود در صورتی که در آواهای بی صدا، حنجره لرزش ندارد. آواهای واکدار مثل/ب/د/گ/ز/ژ/و/ و…/ صداهای بی واک مثل:/ ت/ف/ش/س/ک و….
این لرزش را می توانید با گذاشتن چند انگشت روی حنجره خود تجربه کنید. برای آنکه کودک نیز این تفاوت را تجربه کند هنگام تولید آن آوا توسط خودتان، چند انگشت کودک را روی حنجره خود بگذارید تا لرزش را احساس کند. نیازی به توضیح دادن برای کودک نیست! ذهن کودک این تفاوت ها را درک خواهد کرد!
ج) جایگاه تولید آوا: اینکه زبان و لب¬ها هنگام تولید آن آوا چه شکلی پیدا می کنند!؟ حرکات زبان یا لب ها هنگام تولید برخی آواها بروز و ظهور ظاهری دارند مثل آواهای /پ/م/ب/ که هنگام تولید آن لب ها به هم برخورد می¬کنند یا صدای /ل/ که بالا رفتن زبان را می توان برای کودک قابل رویت کرد همچنین صداهای /ک/ یا /گ/ که هنگام تولید آن¬ها زبان شکل کوه مانند به خود می گیرد که اگر آن ها را با دهان باز تولید کنید به وضوح شکل زبان مشخص خواهد بود! حرکت لب ها هنگام تولید آواهای /و/ یا /ف/ هم مثل موارد مذکور در بالا قابل رویت است.
این آواها و برخی از دیگر آواهای گفتاری که چنین خاصیتی دارند را جلوی صورت و چشمان کودک برای او تولید کنید.
به این نکته توجه داشته باشید که نیازی به توجه طولانی مدت کودک نیست همین که در حد یک یا چند ثانیه، کودک نحوه تولید آواها را ببیند یا حس کند کافی است. اما لازم است که این تمرینات را تا زمان به کلام رسیدن کودک انجام دهید.
✍🏻نویسنده: مجتبی عبدلی خرسند/کارشناس گفتاردرمانی
(عضو کمیته علمی انجمن اتیسم همدان)
